Meister Eckhart – Leven om te leven

In Leven om te leven onderzoekt filosoof en theoloog Evert van den Berg het denken van de middeleeuwse mysticus Meister Eckhart vanuit een verrassend eigentijds perspectief. Hij brengt Eckhart in gesprek met de twintigste-eeuwse Franse filosoof Michel Henry en laat zien hoe hun denken elkaar raakt in een radicaal andere visie op waarheid, leven en godsopenbaring. Het resultaat is geen academisch handboek, maar een zorgvuldig opgebouwd boek dat klassieke mystiek toegankelijk maakt voor moderne lezers.

Centraal staat de vraag wat het christendom onder ‘waarheid’ verstaat. Volgens Van den Berg kan die waarheid niet worden begrepen als een verzameling leerstellingen of morele waarheden. In navolging van Michel Henry maakt hij onderscheid tussen de ‘waarheid van de wereld’ en de ‘waarheid van het christendom’. De waarheid van de wereld heeft te maken met wat zichtbaar en verifieerbaar is: wat verschijnt, wat wij waarnemen en benoemen. De waarheid van het christendom daarentegen voltrekt zich niet buiten ons, maar binnenin ons. Zij is geen object van kennis, maar een ervaring van leven.

Daarmee komt Van den Berg uit bij een kerninzicht van zowel Eckhart als Henry: God is niet een zijnde tussen andere zijnden, maar het leven zelf. Gods openbaring is geen boodschap die van buitenaf tot de mens komt, maar een zelfopenbaring die zich in de mens voltrekt. Leven is niet iets wat wij bezitten, maar iets wat ons voortdurend geschonken wordt. Vandaar de titel van het boek: Leven om te leven. Leven heeft geen hoger doel nodig dan zichzelf.

Vanuit deze invalshoek bespreekt Van den Berg zeven preken van Meister Eckhart, waarin thema’s als waarheid, eeuwig leven, angst, vertrouwen en eenwording met God centraal staan. Hij laat zien hoe Eckhart steeds opnieuw bestaande religieuze voorstellingen ondergraaft. God laat zich niet vastleggen in beelden, eigenschappen of morele schema’s. Wie God buiten zichzelf zoekt, mist Hem. Wie zich daarentegen openstelt voor het leven dat zich in hem voltrekt, komt in aanraking met wat Eckhart ‘de geboorte van de Zoon in de ziel’ noemt.

Een belangrijk deel van het boek is gewijd aan de spanning tussen immanentie en transcendentie. Waar klassieke theologie vaak spreekt over een God die ‘van boven’ tot de mens komt, benadrukken Eckhart en Henry juist de innerlijke dimensie van godsontmoeting. Dat betekent niet dat God wordt gereduceerd tot een menselijke ervaring, maar dat de plaats van openbaring wordt verlegd: niet het verstand, maar het doorleefde leven is de ruimte waarin God zich laat kennen.

Van den Berg schuwt daarbij de moeilijkheden niet. Hij besteedt aandacht aan de kerkelijke veroordeling van Eckhart en aan het gevaar van misverstanden rond mystiek, zoals het idee dat de mens zelf God zou worden. Met grote precisie laat hij zien dat Eckhart dit nadrukkelijk afwijst. De mens deelt in het leven van God, maar blijft schepsel. Eenwording betekent geen versmelting, maar deelname.

Het boek sluit af met reflecties op de invloed van Eckhart bij moderne auteurs als Jon Fosse, Willem Jan Otten en Etty Hillesum, en met een vergelijking met het zenboeddhisme. Daarmee wordt duidelijk hoe actueel Eckharts denken is voor hedendaagse vragen rond spiritualiteit, identiteit en zin.

Leven om te leven is een boek voor lezers die zich niet tevredenstellen met snelle antwoorden, maar bereid zijn zich te laten meenemen in een trage, existentiële denkwijze. Het nodigt uit tot een spiritualiteit die niet draait om beheersen of begrijpen, maar om ontvangen, ervaren en leven.