De Bergrede van Jezus wijst de weg naar vrede

Eén van de krachtigste vredeswensen voor 2025: om aan de vicieuze cirkel van geweld en macht te ontkomen is er maar één weg, die van de vrede.

De huidige veiligheidspolitiek gaat uit van militaire dreiging en machtsvertoon. Nog altijd geldt het aloude adagium van de Romeinen uit de antieke oudheid dat “wie de vrede wil, zich voor moet bereiden op de oorlog.” Die veiligheidspolitiek zit gevangen in een ingebeelde angstfantasie. Het is een vicieuze cirkel van de angst die dwars door de geschiedenis alles doortrekt en met haar afweermechanismen steeds weer nieuwe angsten voortbrengt. Om aan deze vicieuze cirkel te ontkomen is er slechts een weg. En dat is precies de weg die de Bergrede van Jezus in het Nieuwe Testament beschrijft.

Dat betoogt de Duitse theoloog en psychotherapeut Eugen Drewermann in zijn onlangs in de Nederlandse vertaling verschenen boek Alleen door vrede. Vredeseducatie aan de hand van de Bergrede. Met het oog op de oorlogen van Rusland tegen Oekraïne en Israël tegen Hamas in de Gazastrook en Hezbollah in Libanon een uiterst actueel en bijzonder diepgravend boek.

Zo staat er in de Bergrede in vers 39 van hoofdstuk 5 in het evangelie van Matteüs te lezen dat Jezus zijn leerlingen voorhield zich niet te verzetten tegen wie kwaad doet: “Maar wie je op de rechterwang slaat, ook de linkerwang toekeren.” Drewermann benadrukt dat de Bergrede niet direct begrepen moet worden als een catalogus van ethische aanwijzingen en grondregels. Geen hoogverheven moraal waaraan je maar moeilijk kunt voldoen. “De Bergrede probeert wel ons gedrag te veranderen, van angst naar vertrouwen, van geweld naar goedheid, van agressie naar acceptatie en van veroordelen naar begrip.” De Bergrede heeft een genezende werking voor mensen. “In de keten van oorlogen verschijnt de mens als een geestesziek dier, als een door waanzin achtervolgde in het gekkenhuis van zijn eigen geschiedenis, als iemand die uit angst voor gevaren, die zijn angsten voortbrengen, voor zichzelf het grootste gevaar wordt. Wat hij moet doen is niet andere mensen als zijn vijanden overwinnen, maar zijn angst voor de anderen. Maar zolang hij deze ten diepste religieuze aanzet tot genezing van zijn ziekte niet kan of wil zien, moet hij doorgaan zoals hij altijd al is geweest.”

De huidige veiligheidspolitiek leidt tot een voortdurende wapenwedloop en de ontwikkeling van steeds geavanceerdere massavernietigingswapens, waarvan de destructieve kracht het menselijk verstand te boven gaat. Oorlogen zijn inherent aan het kapitalisme. Eugen Drewermann wijst erop dat er in een oorlog een ideologische omvorming plaatsvindt van machtsvragen naar morele funderingen. Het gaat dikwijls om de omkering van puur economische waarden in zogenaamde ethische ‘waarden’. Door een tweedeling in goed en kwaad wordt de tegenstander gedemoniseerd. “De bipolaire tegenstelling van goed en kwaad schakelt niet alleen het zoeken naar de oorzaken van goed en kwaad uit, ze maakt ook blind voor de keuze van de eigen handelingsmethoden. Wie zoals de GI’s in Aboe Ghraib (gevangenis in de VS, red.) met vermeende terroristen te maken heeft, die moet hen tot praten dwingen met alles wat de psychologen van de CIA hebben uitgedacht aan fysieke en psychische martelmethodes. Men hoort niet langer moreel of immoreel te zijn. Die ethische perversie is compleet.”

Alleen Jezus’ Bergrede wijst de weg naar vrede. “Wij moeten ons bewapenen,” zo besluit Eugen Drewermann. “Nee, dat moeten we niet. We moeten de wederzijdse angstbestrijding door bewapening het hoofd bieden en de vrijgekomen economische, technische en geestelijke middelen inzetten voor de vele vormen van onrecht, ellende en vertwijfeling, die vaak de oorzaak van oorlog zijn.”

Eugen Drewermann, Alleen door vrede. Vredeseducatie aan de hand van de Bergrede, Uitgeverij Van Warven, Kampen, 2024. ISBN 9789493288935. Prijs: €24,95.

Dit artikel werd geschreven door Theo Krabbe, redacteur levensbeschouwing en theoloog. Hij zit dit boek als één van de beste werken van Eugen Drewermann.