Hermien Embsen stond samen met haar man aan de basis van de opleiding tot ritueelbegeleider van uitvaarten in Nederland. Nu rouwt ze zelf. Om haar man die zou promoveren, maar stierf. Een jaar na zin dood verschijnt zijn onderzoek alsnog. „Hij is niet weg. Ik voel hem nog elke dag.”
“Daar, in de hoek van de kamer, is hij overleden. In hetzelfde bed als zijn moeder. Thuis, zoals ze dat het liefste wilden, ook al was het misschien niet helemaal verantwoord.”
Hermien Embsen (69) was erbij die maandagmiddag toen hij stierf en ze ineens besefte dat het nu haar taak was om datgene te doen waar ze zelf twintig jaar lang mensen voor had opgeleid.
„Goed afscheid nemen is een kunst. Ton en ik hebben daar al die iaren voor gestreden, mensen ervan doordrongen dat rituelen en symbolen nodig zijn om je van verlies naar herstel te brengen. En dan opens sta je daar aan het sterf bed van je geliefde en weet je dat het nu iouw taak is te laten zien wat al die verhalen van ons waard zijn geweest.
Direct, bij de eerste gesprekken met haar kinderen, was er de wens om iets te doen met wat misschien wel zijn belangrijkste nalatenschap is: het boek dat hij schreef over rouwverwerking, afscheid nemen van een dierbare en het belang van rituelen en symbolen. „In de drie weken dat hij ziek was, heeft hij me dat meerdere keren gevraagd. Alle aanwezigen bij het afscheid moesten een exemplaar krijgen van dat boek. Hij had er jaren aan gewerkt en zou erop promoveren. Het lag onvoltooid en als een stapel papieren in de kast.’
Wezenlijk voor zin leven
Een snelle publicatie van het boek bleek niet mogelijk. De tijd tussen het overlijden van Ton Overtoom en zijn crematie bleek te kort. Nu, een jaar later, is het er wel. „Het was een van de drie dingen die wezenlijk waren voor zijn leven, naast de muziek en de kleinkinderen. Die laatsten hebben tijdens het afscheid zijn kist met stiften bekrast. De contrabas, zijn instrument, is een prachtig symbol van zijn leven. Diepe tonen die en fundament geven waarop je verder kunt bouwen. ze stond hi in het leven.”
Hermien Embsen en Ton Overtoon leren elkaar kennen in Nijmegen en vestigen zich in Hengelo. Tot het moment waarop hun kinderen het huis uit gaan, leiden ze gescheiden levens: Ton als afgestudeerd theoloog en jongerenwerker in de Achterhoek, zij als leidinggevende bij en bureau voor outplacement en loopbaanbegeleiding.
“Je huis wordt leeg. Dat is ook zo’n moment waarop je toch eens nadenkt over wat je nog met je leven wilt. Het was 2002, en in de uitvaartwereld was van alles aan de gang. Het aantal crematies nam toe, het aantal kerkelijke uitvaarten nam in snel tempo af. Zelf had ik de dood van mijn enige zus meegemaakt. Haar afscheid was van tevoren helemaal door haarzelf bepaald. Alles lag vast. We hoefden het alleen maar uit te voeren. Voor mijzelf als nabestaande was dat moeilijk. Ik bleef op afstand, kreeg geen verbinding. Om van verlies tot herstel te komen heb je handvatten nodig. Die ontbraken.”
Het gevoel dat het anders kan en vaak ok moet, was voor Overtoom en Embsen de basis zelf actief te worden in de uitvaartwereld. In 2002 begonnen ze met Het Moment, een opleiding voor ritueelbegeleider bij een afscheid. Een gat in de mark. Tot het moment waarop ze drie jaar geleden hun opleiding verkochten, werden meer dan vijfhonderd mensen door hen opgeleid.
Aarzelend begin
„Het begin was aarzelend, daarna liep het als een trein. Zo ging dat wel vaker met dingen die Ton ondernam. Hij was een diesel. Eenmaal op gang, was hij net meer te stuiten. Alles kwam voort uit de overtuiging dat nabestaanden een actieve rol moeten spelen bij een afscheid, dat ieder mens een persoonlijk afscheid moet krijgen gebaseerd op zin leven en netwerk. Een ritueelbegeleider helpt en coacht de nabestaanden daarbij. Net als en pastoor of dominee kan hij ook voorganger zijn, al kan het ook anders. Het belangrijkste is dat hij samen met de nabestaanden zoekt naar rituelen en symbolen, ontleend aan het leven zelf. Rituelen die hun basis vinden in het verleden maar die je tegelijk een stip an de horizon bezorgen.
Inmiddels is ze ervaringsdeskundige. De dienst die ze zelf met haar kinderen maakte voor haar overleden geliefde, is nog altijd een bron van kracht.
„De dood is een tijdloos moment. Alles waarvoor ie hebt geleefd wordt op zijn kop gezet. Zo voelde ik dat ook. Je belandt in een rollercoaster. Her voorbereiden van die dienst gaf houvast, verbinding, troost. Het bewerken en uitgeven van het boek deed dat ook. Ik heb niet het gevoel dat hij weg is. Ik praat soms nog met hem, schrijf hem brieven. Ton leefde groots, dacht groots en verzamelde groots. Ons huis stond van boven tot onder vol met spullen. Dat opruimen is ook een vorm van rouwverwerking die je hard nodig hebt.
Erkend beroep
Meer dan ooit is ze ervan overtuigd dat ritueelbegeleiders hun plek verdienen in de grillige wereld van het uitvaartwezen. Ze staan voor een inmiddels erkend beroep en hebben een eigen vakorganisatie. “Ze brengen iets in wat heel hard nodig is, bij voorkeur in samenwerking met uitvaartondernemers. Helaas loopt dat niet overal even vlekkeloos. Het ideale plaatje zou zijn dat de uitvaartondernemer de totale organisatie regelt en dat de ritueelbegeleider zich richt op de inhoud en vormgeving van het afscheid.
Een iaar na de dood van Ton hoopt ze vooral dat zijn ideeën hun weg zullen vinden. “Het boek ligt er nu. De Wet van de Overtoom: zo heeft hij, met de nodige zelfspot, de kern van zijn gedachten wel eens omschreven. In het Noord-Holland van zijn jeugd, met al dat water, zag hij overal de installaties met die naam. Ze hielpen boten over land van het ene stuk water naar het andere. Precies dat doen rituelen en symbolen rondom een afscheid ook. Ze trekken je uit her verleden en helpen je om het leven te omarmen, zonder dat je datzelfde verleden vergeet. Ton, als geen ander, was zich daarvan bewust. Hij is en was het fundament waarop anderen hopelijk nog heel lang voort kunnen bouwen.
Het bericht komt van Tubantia.nl