De snelle en massale kerkverlating in de Rooms-Katholieke Kerk en de Protestantse Kerk in Nederland blijft onverminderd doorgaan. Dat geldt overigens niet voor de kleinere orthodoxe kerkgenootschappen als de Gereformeerde Kerken-vrijgemaakt, de Christelijk Gereformeerde Kerken, de Gereformeerde Gemeenten en de migrantenkerken. Hun ledenaantal blijft op peil en laat zelfs een lichte groei zien. God vervaagt in Nederland, maar het geloof, de religie verdwijnt niet.
Dat concludeert het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP) op basis van het onderzoeksrapport Christen in Nederland. Kerkelijke deelname en christelijke gelovigheid, dat vorige maand verschenen is. “Christelijke geloofswaarheden worden al sinds halverwege de jaren zestig steeds minder door Nederlanders onderschreven,” schrijft de godsdienstsocioloog Joep de Hart. “Het geloof dat er een persoonlijke God bestaat, dat Christus Gods Zoon is, dat de Bijbel het Woord van God is, dat er een leven na de dood is: op alle fronten erodeert de steun voor de christelijke geloofstraditie. Steeds minder Nederlanders zijn er ook zeker van Gods aanwezigheid ooit werkelijk te hebben ervaren, steeds minder behoren tot de regelmatige lezers van de Bijbel.”
De Hart wijst er op dat nog altijd zo’n zes miljoen Nederlanders kerkelijk zijn. Kerkelijkheid en kerkgang mogen dan onmiskenbaar teruglopen, daarmee verdwijnt het geloof, de religie niet. “Religie blijkt zich ook buiten een kerkelijke basis, in een niet-geïnstitutionaliseerde vorm, volop te manifesteren: als niet kerkelijk gebonden geloof. Het is de aandrang of gewoonte om het geloof in geïnstitutionaliseerde vorm te belijden die afneemt, niet het geloof zelf. Daarnaast kan er sprake zijn van een uitbestedingsproces, in de vorm van een brede sympathie en steun voor de functies van de kerken bij mensen die zelf niet kerkelijk actief zijn of zelfs maar bij een kerk zijn aangesloten.”
Er groeit in Nederland een nieuwe vorm van religiositeit of spiritualiteit. Die nieuwe spiritualiteit is volgens de SCP-godsdienstsocioloog een veelkleurig palet, waarbij de traditioneel christelijke context wordt losgelaten en christelijke noties worden geherinterpreteerd, soms zonder enige verwijzing naar de christelijke betekenis. “Gefilterd door het moderne levensgevoel kan bijvoorbeeld ‘een leven na de dood’ ook gaan verwijzen naar reïncarnatie (wedergeboorte, red.), bijna-dood-ervaringen of een voortleven in de herinnering. Geldt ‘bidden’ als een vorm van zelfbezinning en anticipatie op wat komen gaat en wordt de Bijbel gezien als een boek vol intrigerende verhalen. ’Boete’ of ’verlossing’ zullen tegenwoordig vooral opgevat worden als een nuchtere uitnodiging niet naast je schoenen te lopen, als de bereidheid te erkennen (steeds vaker publiekelijk) dat je fouten hebt gemaakt, en meer algemeen als een uitnodiging om ‘aan jezelf te blijven werken’. Wat dan eerder als een vorm van zelfontwikkeling en het benutten van je potentiële mogelijkheden wordt geïnterpreteerd dan als een oproep te vertrouwen op de genade van de Schepper van hemel en aarde.”
We hoeven derhalve niet te wanhopen dat Nederland in religieus opzicht in verval is. En zeker niet vanwege de bijna 1 miljoen moslims in ons land en de asielzoekers uit het oosters-orthodoxe christelijke Oekraine. Want Nederlandse moslims houden waarden en normen in ere die vergelijkbaar zijn met de traditionele christelijke waarden en normen.
Theo Krabbe is columnist van De Twentse Courant Tubantia.
Deze column verscheen in deze krant op dinsdag 10 januari.